Unikalne cechy dywanów perskich

Dywany Perskie są popularne na całym świecie, ponieważ są bardzo trwałe i charakteryzują się piękną estetyką - a tradycja ich tkania jest skarbem kultury Iranu.

Sam termin dywany perskie jest dziś używany jako termin alternatywny do nazwy dywany orientalne, jednak oryginalnie znaczył dywany wytwarzane na terytorium dawnej Persji, w dzisiejszym Iranie i okolicach.  W tym rejonie tradycja tkania dywanów rozwinęła się najbardziej.

Dywan dywanowi nie równy

Iran eksportuje ponad 420 mln dywanów rocznie i jest miejscem pochodzenia około 70% wszystkich ręcznie tkanych dywanów. Bogata tradycja, symbolika i różnorodność tkanych tam dywanów sprawiają, że wzory dywanów Perskich są poszukiwane na całym świecie.  

Nie tylko wzory, ale także sama technika tkania dywanów jest dla Iranu bardzo ważna. W 2010 roku "umiejętność tkania dywanów" w Ostanie Fars w południowo-zachodnim Iranie i okolicach zostały wpisane do Listy UNESCO niematerialnego dziedzictwa kulturowego.

Niektóre kraje zajmujące się eksportem dywanów starają się kopiować wzory i style dywanów perskich, ale nie utrzymują tej samej jakości co manufaktury w Iranie, dlatego dywany te są tańsze i mniej luksusowe. Przy zakupie należy zwracać uwagę na pochodzenie dywanu perskiego, bo sama nazwa "dywan perski" może być myląca. Żeby mieć pewność, że dywan, który się kupiło jest oryginalny trzeba poznać cechy charakterystyczne dywanów perskich, które opisujemy poniżej, oraz zapoznać się z tym jak kupić dywan, który może być inwestycją, co opisaliśmy w naszylm artykule o dywanach ręcznie tkanych.

Tradycja tkania dywanów w Persji rozwijała się przez wiele setek lat w wielu kontekstach, dlatego też nie można mówić tylko o jednym zestawie cech dywanów perskich. Dywany perskie wyróżnia:

Rodzaj węzła

W dywanach perskich stosowany jest węzeł asymetryczny, zwany też przez resztę świata perskim lub węzłem farsibaff. Pozwala on na uzyskanie większej gęstości tkania oraz szczegółowości wzorów. Stosowane są też inne typy węzłów, na przykład węzeł turecki, ale to węzeł perski jest najbardziej popularny.

Style

Perskie dywany i dywaniki różnych typów były tkane równolegle przez koczownicze plemiona, w wiejskich i miejskich warsztatów i manufakturach królewskich. Jako takie, stanowią one różne jednoczesne linie tradycji i odzwierciedlają historię Iranu i jego różnorodnych kultur.

Samo miejsce powstania dywanu nie ma większego wpływu na jego jakość albo gęstość tkania, ale wpływa na jego wzór i rodzaj materiału, z którego jest wykonany.  Dywany tkane przez plemiona, takie jak Bakhtiari, czy Baluchior są często bardziej geometryczne. Dywany tworzone przez plemiona bardzo się różnią od tych, które powstawały w miastach właśnie ze względu na gruboziarniste wzory o ostrzejszych krawędziach, które są uznawane za najbardziej autentyczne i tradycyjne wśród dywanów perskich, w przeciwieństwie do artystycznych i planowanych na papierze technicznym projektów większych pracowni dywanów. W dawnych czasach dywany plemienne były wytwarzane tylko na użytek prywatny - a sprzedawane były osobom z zewnątrz tylko w czasach ciężkich.

Dywany tkane przez wsie wyróżniają się użyciem delikatnej wełny, jasnych i wyszukanych kolorów i specyficznych, tradycyjnych wzorów: dywany Gabbeh są najbardziej znanym rodzajem dywanów z tej linii tradycji.

Dywany orientalne tworzone w miastach są plecione w dużo bardziej rygorystyczny sposób: w warsztatach tkackich trzeba przestrzegać stylów i projektów, tradycyjnych dla danego miasta/regionu. Dywany tkane w miastach i ośrodkach regionalnych, takich jak Tabriz, Kerman, Meszhed, Kashanu, Isfahan, Nain i Kom cechuje użycie specyficznych technik tkackich i zastosowanie wysokiej jakości materiałów do procesu tkania. Manufaktury w miastach, jak Tabriz odegrały ważną historyczną rolę w ożywieniu tradycji tkania dywanów po okresie zastoju.

Dywany tkane w manufakturach tkane w XVI są znane ze swoich wyszukanych kolorów i artystycznego wzornictwa i są cenione w muzeach i kolekcjach prywatnych na całym świecie do dziś. Ich wzory i kolory ustanowiły tradycję artystyczną manufaktur, które były utrzymywane przy życiu przez cały okres trwania Imperium Perskiego, aż do ostatniej dynastii Iranu.

Rozmiary

W zależności od wielkości nowoczesne dywany perskie są podzielone na trzy rodzaje. Dywany największe nazywa się Qail lub Farsh. Dywany mniejsze nazywa się Qalichech (końcówka -ech oznacza mały). Są też dywany Gelim.

Materiały: wełna i jedwab

W procesie tkania używane są różne typy wełny. Główne rodzaje wełen to Kork, wełna Camel i wełny Manchester. Jedwab również jest wykorzystywany, ale  ze względu na swoją wartość jest on rzadszy. Jedwab jest zwykle używany do wytwarzania tkanin i dywanów dekoracyjnych, które są prezentuje się na ścianach, lub w bogatych domach.

Dywany w dzisiejszym Iranie

Sztuka tkania dywanów przeszła okresy spadku w czasach niepokojów politycznych lub pod wpływem zmian gustu i potrzeb użytkowników. Coraz więcej osób potrzebowało dywanów, tkanych coraz mniejszym kosztem co przyczyniło się do rozkwitu rynku dywanów syntetycznych oraz wykładzin podłogowych. Dodatkowo, podczas kryzysów ekonomicznych i w czasie wojen ludzie nie są skłonni kupować nowych dywanów. W iranie sztuka tkania dywanów perskich szczególnie ucierpiała z powodu wprowadzenia barwników syntetycznych w drugiej połowie XIX wieku, dlatego dziś powraca się do barwników naturalnych.

Tkanie dywanów nadal odgrywa ważną rolę w gospodarce współczesnego Iranu.  Dziś profesjonalnym tkaczom często płaci się za godzinę, lub za tydzień pracy - wiążą oni ponad 1000 węzłów na minutę, więc jednej osobie utkanie średniej wielkości dywanu może zająć ponad rok.

Nowoczesna produkcja charakteryzuje się powrotem do tradycyjnej techniki farbowania przy użyciu naturalnych barwników, przywrócenia tradycyjnych plemiennych wzorów, ale także tworzenia nowoczesnych i innowacyjnych projektów, szczególnie w manufakturach miejskich, tkanych za pomocą tradycyjnych technik.

Ręcznie tkane dywany perskie dywany są traktowane jako obiekty o dużej wartości artystycznej, które jednocześnie są użytkowe. Pierwszy raz zwrócili na nie uwagę pisarze Greccy i przetrwały one w tradycji literackiej aż do dzisiaj. Najsłynniejsze dywany perskie znajdują się w muzeach, aby mogły służyć za wzór i inspirację dla przyszłych pokoleń.