Symbolika dywanów

Orientalne dywany nie opowiadają historii wprost. Zabierają nas do świata idei i znaczeń ukrytych za zdobiącymi je symbolami. Tutaj nic nie jest przypadkowe, a wzory są czymś więcej, niż tylko ozdobą. Aby się o tym przekonać, warto poznać symbolikę tkania ornamentów obecnych najliczniej w dywanach klasycznych.

Perski kobierzec z motywami stylizowanych ptaków.

Starożytne kultury wybranym zwierzętom przypisywały zbawienne właściwości. Nic dziwnego, że dywany bardzo często są zdobione ich geometrycznymi symbolami. Ptaki przez wiele wieków uważano za łączników ziemi i nieba. Już w mazdaizmie (religii poprzedzającej islam) były one czczone jako symbol dobrego boga Ahura Mazdy, walczącego z siłami zła. I tak: utkane symbole orłów mają chronić przed złymi mocami. Kogut chroni przed urokami i symbolizuje narodziny. Drugim zwierzęciem, które chroni przed złymi urokami jest baran. Gdy jego symbol zdobi dywan w sąsiedztwie ptaka, taki, podwójny symbol, zaklina opady deszczu. Z kolei paw jest innym wcieleniem słońca, symbolizuje też nieśmiertelność i zmartwychwstanie.

Symbolika dywanów: drzewo życia, topór i swastyka

Azjatyckie ludy wielbiły rośliny, rzadki dar ziemi, pojawiający się tylko dzięki wodzie, bezcennej w pustynnym krajobrazie. Łączy się to z symbolem drzewa życia – pomostu pomiędzy trzema strefami kosmosu; podziemi (korzenie), świata ziemskiego (pień) oraz nieba (z którym stykało się koroną). W mazdaizmie istniała też wiara w istnienie rośliny z której soków można było przygotować napój pokonujący śmierć. Symbol drzewa życia widnieje na dywanach tkanych przez różne ludy Azji.
Dwa oblicza władzy symbolizował topór o dwóch ostrzach: z jednej strony niszczącej, z drugiej budującej. Topór był też symbolem metalu, z którego został wykuty. Jednak jednym z najczęściej pojawiających się symboli jest starożytna swastyka, rozbudowany wzór nawiązujący do tarczy słońca – zwykle umieszczany na środkowym medalionie dywanu. Na terenie Persji była ona jednym z najczęściej wykorzystywanych symboli, przyjmując formę ośmioramiennej gwiazdy.

Świątynia ognia, dłonie i liczby

Rzeźba Ahura Mazdy ze Świątyni Ognia w Jazdzie. Motyw tego antycznego bóstwa często występuje w dywanach perskich

Skomplikowany wzór przywodzi symbolikę wielobocznej świątyni – posiadającej dwadzieścia osiem lub dwadzieścia dziewięć ścian. Jest to symbol świątyni ognia, występujący wyłącznie na terenie Persji, dziś czasem obecny w dywanach irańskich. Bardziej uniwersalnym geograficznie symbolem jest dłoń, której pięć palców miało wyznawcom islamu przypominać o pięciu zasadach, pięciu codziennych modlitwach i pięciu najważniejszych postaciach tej religii.
Numerologia utkana na dywanach również powiązana jest z wierzeniami, a dokładniej: przypisywaniem magicznych mocy wybranym liczbom. Najsilniejszą z nich była liczba 4, symbolizująca cztery strony świata, cztery pory roku oraz cztery żywioły. Na kobiercach pojawia się ona najczęściej jako cztery trójkąty tworzące środkowy medalion. Najprawdopodobniej jest to zaczerpnięte ze starożytnych, sumeryjskich rysunków przedstawiających księżyc podzielony właśnie na cztery części.