Dywany ręcznie tkane - orientalne dzieła sztuki w muzeach
Wejście główne do Metropolitan Museum of Art w Nowym JorkuDywany orientalne traktowano jako skarby zanim jeszcze publicznie dostępne muzea stały się popularne w Europie i na świecie. Przedtem były częsciami zbiorów prywatnych, ozdabiały podłogi i ściany komnat, skarbców i korytarzy. Dziś na każdym kontynencie istnieją muzea dedykowane tylko i wyłącznie dywanom ręcznie tkanym a powstaje ich coraz wiecej - szczególnie w okolicach Azji Centralnej skąd wywodzi się sztuka tkania dywanów. Także inne muzea posiadają bogate kolekcje dywanów ręcznie tkanych, lokalnych oraz orientalnych. Między innymi Luwr w Paryżu i Metropolitan Muzeum of Art w Nowym Jorku, które ma ponad 900 dywanów wśród swoich zbiorów, a w tym 310 dywanów orientalnych.
Dywany jako uniwersalna forma sztuki
Dywany od dawna były uważane za użyteczną ozdobę wnętrz, które mają być zarówno piękne jak i przyjazne domownikom Podobnie jak obrazy - dywany od dawna były traktowane jak dzieła sztuki. Do Europy trafiały wpierw przez podboje, a potem dzięki rozwojowi handlu. Popularności dywanów orientalnych w Europie dowodzą inne rodzaje dzieł sztuki, w których często się pojawiają, na przykład w portretach, świadcząc o zamożności i dobrym guście domowników, a także w ilustracjach kupców - istnieje ponad tysiąc ilustracji dywanów orientalnych w samej tylko Holandii.
Ponadto, jednym z podstawowych założeń sztuki i podstawą do rozpoznania kunsztu artysty są unikalne umiejętności i czas poświęcony na stworzenie dzieła - im coś jest trudniejsze do odtworzenia, tym bardziej to cenimy, a każdy dywan ręcznie tkany z założenia jest unikalny i wymaga niesamowitej wprawy i nakładu pracy.
Dodatkowo, dywany ręcznie tkane, szczególnie te orientalne, inspirowane symboliką i kulturą są i miłe dla oka i użyteczne. Dzięki temu wspaniale wpisują się w założenia ruchu Arts and Crafts, którego myślą przewodnią było to, że "elementy wystroju wnętrz powinny być zarówno piękne jak i funkcjonalne." W tych czasach dywany były też popularnym prezentem - córki dostawały je w posagach, a goście dawali je w prezencie podczas odwiedzin.
Jak dywany znalazły swoje miejsce w muzeach?
Słynny dywan Pazyryk na wystawie w Muzeum Ermitażu w Sankt Petersburgu Dywany orientalne występują w muzeach na całym świecie dowodząc swojej niesłabnącej popularności, dzięki której od dawna były sprzedawane i wykorzystywane w miejscach daleko od ich pierwotnego miejsca produkcji, co dodawało i nadal dodaje im wartości i mistycyzmu. Dodatkowo, jeśli dobrze o nie dbać, to dywany ręcznie tkane wykonane z naturalnych materiałów są też dość trwałe. Najstarszy obecnie wystawiany dywan ma ponad 2.000 lat, dlatego też dywany są wspaniałym świadectwem dawnych kultur i wierzeń. Jednakże ze względu na ich użytkowy charakter wiele dywanów, które widnieją na dawnych ilustracjach i w dokumentach handlowych zaginęło lub się zniszczyło. Te, które przetrwały w Europie często ozdabiały mniej uczęszczene pomieszczenia w pałacach i rezydencjach, ściany lub stoły i ołtarze w kościołach. Z tego też powodu ręcznie tkane dywany, które są zadbane i dobrze zachowane są bardzo cenne i zyskują na wartości
Czy dywany mogą być świadectwem dawnych kultur?
Jako forma sztuki, która występowała także w miejscach publicznie dostępnych oraz była tworzona przez lokalnych artystów-tkaczy z założenia oddają one charakter lokalnej kultury. Dlatego też wzory dywanów odzwierciedlają wierzenia, wartości i priorytety społeczności, w których powstały. Wiele dywanów przedstawia motywy religijne lub nawiązujące do wierzeń i lokalnej symboliki.
W literaturze są jednak też wzmianki o dostosowywaniu wzorów i motywów na dywanach do rosnącego zapotrzebowania i gustów nabywców w Europie, ale tradycyjne orientalne motywy były nadal wysoko cenione, ze względu na swoją oryginalność i elegancję.
Aby poznać cechy różnych kultur, które tworzyły dywany orientalne można zapoznać się ze wzorami dywanów stworzonych w różnych krajach i znaleźć elementy wspólne, na przykład dywanom irańskim, dywanom chińskim, dywanom pakistańskim czy indyjskim. Do dziś artyści-tkacze w poszczególnych regionach produkują dywany o tradycyjnych dla ich okolic wzorach i kolorach.
Jak przechowuje się dywany w muzeach?
To zdjęcie dywanu z wystawy w Luwrze, gdzie jest on centralną częścią ekspozycji. Najcenniejsze i najstarsze dywany ręcznie tkane w muzeach przechowywane są w szklanych gablotach, ktore pozwalają na kontrolę wilgotności powietrza i temperatury oraz chronią przed kurzem. Wilgotność powinna być utrzymana na niskim poziomie. Ponadto, aby zachować bogatą kolorystykę dywanów orientalnych stosuje się delikatne sztuczne światło, które co jakiś czas się wygasza.
Gdy dywany nie są wystawiane zwija się je na metalowym wałku, runem do środka i poszczególne warstwy izoluje się sprężystym materiałem, na przykład folią bombelkową. W dużych muzeach narodowych istnieją całe pomieszczenia przystosowane do przechowywania dywanów.
Najnowsze i najbardziej nowoczesne wystawy dywanów orientalnych
W 2011 roku Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku udostępniło dla zwiedzających swoją nową kolekcję sztuki, wśród której było wiele dywanów orientalnych. Poniżej przedstawiamy film z przygotowań, który ilustruje jak rozwijano jeden z najbardziej cennych dywanów na świecie, by stał się częścią tej ekspozycji:
Podobna kolekcja znajduje się w Los Angeles County Museum of Art. Dodatkowo, poniżej przedstawiamy film z procesu czyszczenia i odnowy słynnego dywanu Arabil w tym muzeum:
