Symbolika i Znaczenie Dywanów w Literaturze | Blog Alladyn

Symbolika i znaczenie dywanów w literaturze

  Ten dziewiętnastowieczny dywan przedstawia drzewo życia, jeden z najbardziej wymownych symboli jakie można spotkać na dywanach.

Dywany, a w szczególności dywany orientalne, po pierwsze ze względu na ich konotacje symboliczne związane z funkcją reprezentacyjną oraz historią, oraz na to, że są przedmiotem luksusowym przykuwają uwagę artystów, pobudzając ich wyobraźnię. Powieściopisarze wykorzystują je zarówno po to, aby świat, który tworzą był bogatszy i pełniejszy, ale także jako fantastyczny dodatek pozwalający na szybkie podróże w przestrzeni, jak to jest w przypadku latającego dywanu. Czasem są one także używane jako element, który sprzyja tworzeniu tajemniczej atmosfery, kiedy coś ważnego zagubi się pod dywanem, gdy jest pod nim ukryte tajemne przejście, lub zapadnia. Poniżej podsumowujemy kilka powodów, dla których dywany występują w literaturze oraz podajemy przykłady dzieł, w których dywany grają pierwsze skrzypce.

Funkcje dywanu we tle powieści

  Jak widać na obrazkach ilustrujących Opowieści z tysiąca i jednej nocy, dywany pojawiały się tam także jako tło dla innych historii.

Jest wiele powodów, dla których autorzy często wspominają o dywanach w swoich książkach. Jednym z nich jest tendencja o tym, żeby nie przedstawiać bohatera wprost, a naprowadzać na jego historię poprzez przedstawienie jego dobytku. Z każdym dywanem może się wiązać ciekawa historia, szczególnie w książkach dawnych lub historycznych, nawiązujących do czasów, kiedy dywany były rzadkością i często trzeba było nabyć je podczas zamorskich podróży, albo od kupców z dalekich krain. Tak więc dywan może pozwolić na ekspozycję historii bohatera, a także świadczyć o jego zamożności lub środowisku, z w którym się obraca.

Kolejnym argumentem jest bogactwo tła kulturowego - opisy dywanów pozwalają na wyobrażenie sobie stylu wystroju wnętrz, a symbolika ich wzorów może wpływać na nastrój opowieści. Dywany o motywach pochodzących z natury, jak roślinność czy ptaki przywodzą na myśl ogrody i wolność, podczas gdy dywany o wzorach geometrycznych kojarzą się z surowymi warunkami i życiem koczowniczym, ze względu na historię ich pochodzenia. Jakość dywanu, jego styl, oraz jego położenie w posesjach daje wgląd w hierarchię i współzależności domowników.

Dywany ręcznie tkane, jako coś stworzonego przez ludzi symbolizują też naszą kreatywność, oraz przeświadczenie, że w dziełach ludzkich rąk kryje się moc osób, które je stworzyły. Możliwe, że też dlatego dywany są często elementem magicznym.

Dywany jako element magiczny

  To kolejne wyobrażenie latającego dywanu z Tysiąca i jednej nocy, to dzieło rosyjskiego artysty Viktora Vasnetsova.

Elementy magiczne pojawiają się w literaturze po to by pomóc eksplorować naturę ludzką w nietypowych i nieznanych sytuacjach. Pomagają one przezwyciężyć bariery tego co możliwe i opisywać rzeczy, które są tylko dziełem wyobraźni.

W Opowieści tysiąca i jednej nocy książę, najstarszy syn Sułtana Indii nabywa magiczny dywan orientalny, który pozwala mu na podróże w przestrzeni nie zważając na dystans oraz na trudy. Dywan w tej opowieści pozwala na natychmiastowe przemieszczenie się do innego miejsca, więc jego moc przywodzi na myśl opowieści science-fiction.

Podobną moc mają dywany opisane przez Marka Twaina w książce “Wizyta Kapitana Stormfielda w niebie” gdzie wszyscy odwiedzający poruszają się za pomocą magicznych dywanów. Istnieje jednak więcej przykładów “latających dywanów”, które rzeczywiście zabierały pasażerów w podróże powietrzne, jak na przykład ogromny dywan króla Solomona, o którym mowa jest w Biblii, a który dryfował na wiatrach i którego pasażerów osłaniało od słońca stado ptaków. O latającym dywanie jest też mowa w kulturze słowiańskiej, w której Baba Jaga obdarowuje nim Głupiego Jasia, żeby ten mógł odnaleźć miejsce, do którego podąża.

Dywany w science-fiction i opowieściach fantasy

  Ta okładka magazynu Fantastic z 1959 roku pokazuje, jak elementy typowo z opowieści SF mogą się łączyć z tak klasycznym symbolem jak dywan

Włączenie dywanu do opowieści science-fiction wydaje się dziwnym pomysłem, a jednak pozwala on na zaskakujący zwrot akcji w opowieści "Magiczny, magiczny dywan". Co ciekawe, dywany nie są częstym elementem wystroju wnętrz w klimatach SF, co może być przeoczeniem zważywszy na to, jak bardzo ludzie przyzwyczajają się do wygód. W średniowieczu i renesansie tylko najbogatsi mogli sobie pozwolić na posiadanie dywanu, a teraz nawet osoby z klasy średniej i robotniczej mają w swoich domach dywany. To, czy dywany występują w pomieszczeniach opisanych w książkach science-fiction może też zależeć od przeznaczenia tych pomieszczeń, zazwyczaj są to przestrzenie wspólne lub użytkowe - nie nastawione na wygodę, a raczej na jak największą wytrzymałość i sterylność wnętrz, co jest kluczowe przy wieloletnich lotach w kosmos. Dlatego też w opowieściach SF dywany wydają się być zarezerwowane dla prywatnych kwater oraz elity i pojawiają się jako element nostalgiczny, bo na nostalgię mogą pozwolić sobie tylko najbardziej zamożni lub wpływowi bohaterowie.

  Książka "Dywan" przedstawia świat, który jest dywanem zamieszkałym przez wiele różnych ras.

Za to Terry Pratchett, znany autor powieści z cyklu "Świat Dysku", znowu zaskoczył czytelników swoją wyobraźnią i po wielu latach wydał swoją książkę o ludzikach zamieszkujących dywan, którą napisał w wieku lat 17 do szuflady. Można by powiedzieć, że są to "Pożyczalscy" ale na mniejszą skalę, gdyby nie poważne tematy poruszane w książce i głębia bohaterów. "Dywan" opisuje zmagania bohaterów mimo woli, którzy starają się uratować świat przed Tupnięciem, oraz molami. To humorystyczna opowieść o tym, co by było gdyby... Oraz o zbawieniu świata, nie ważne czy dużego, czy tak małego, że mieści się w runie naszego dywanu. To opowieść dla młodszych czytelników, która porywa serca i wyobraźnię podpowiadając, że w naszym dywanie także może rozgrywać się bitwa o przetrwanie - co jest pewnie wynikiem koncepcji młodszego autora, a także tych starszych, którzy mogą doszukać się tam odniesień do historii i znaczenia filozoficznego zmagań bohaterów z losem oraz rozkoszować się wielowymiarowością bohaterów i bogactwem nastawień różnych plemion zamieszkujących Dywan.

Dywany w komiksach

  W tym, już 28 odcinku serii o Obelixie i Asterixie bohaterowie odwiedzają Indie.

Jeśli chodzi o nowsze wzmianki, to cały komiks o Asteriksie i Obelixie został poświęcony zagadnieniu latającego dywanu. Odcinek 28, Asteriks i Latający Dywan skupia się na podróży do Indii, gdzie Kakofoniks został poproszony o sprowadzenie deszczu swoim śpiewem. Dywan orientalny w tym komiksie jest tylko nośnikiem mocy lewitacji fakira, który nim kieruje, co okazuje się po tym, jak dywan płonie po uderzeniu pioruna i jest zastąpiony przez nowy o innej kolorystyce. Oryginalny dywan, na którym przylatuje fakir jest czerwono złoty, z centralnym prostokątnym medalionem oraz ze zdobionym obramowaniem. Widać na nim uproszczone elementy przedstawiające symbole natury: liście, kwiaty i owoce. Nie ulega wątpliwości, że jest to dywan orientalny - co także potwierdza cel podróży bohaterów: Indie. Nowy dywan, który widać na okładce jest już żółto niebieski, ale ma podobne wzory. W opowieści pojawia się też trzeci dywan, fioletowo złoty, na którym podróżuje zły wezyr. Oczywiście w tym samym komiksie jest też księżniczka oraz sporo powodów by się zatrzymać i coś zjeść.

  Calvin i Hobbes też odkrywają zalety latania, dzięki dywanowi z przedsionka ich domu.

Calvin raz jeszcze daje się ponieść wyobraźni, dosłownie, i dosiada dywanu ze swojego domu nawiązując tym samym do tradycji magicznych dywanów w literaturze, która jest głęboko zakorzeniona zarówno w kulturze Zachodu, jak i Wschodu.